Çocuk Haklarına Dair Sözleşme

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme; Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 20 Kasım Dünya Çocuk Günü ilan edildi. 1989’da BM Genel Kurulu, Çocuk Haklarına Dair Sözleşmeyi imzaladı. O zamandan beri 20 Kasım Dünya Çocuk Günü olarak kutlanıyor.

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, on sekiz yaş altı çocukların bakımına ilişkin temelleri atan uluslararası bir sözleşme olup, bugüne kadar 193 ülkeye ulaşan katılımcı ülkelerin sözleşmelerini imzaladıkları uluslararası ve yasal bir belgedir. Sözleşme hükümlerini onaylamayı taahhüt eder ve medeni ve siyasi, kültürel, ekonomik ve sosyal insan haklarını tam olarak entegre etmeye kararlıdır.

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme fikri, MS 1989’da dünya liderlerinin çocukların yetişkinlerin ihtiyaçlarından farklı özel bakıma ihtiyaçları olduğu ve bu nedenle bu bakımın, tarafından paylaşılan ve onaylanan bir anlaşma yoluyla bağlayıcı olması gerektiği konusunda anlaştıkları zaman ortaya çıktı.

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, iki isteğe bağlı protokole ek olarak 54 madde içeriyordu ve çocukların yaşama hakkı, büyüme ve gelişme hakkı ve zarardan korunma hakkı gibi temel insan haklarından yararlanmaları gerektiğini belirtti. İstismara ve her türlü sömürüye karşı koruma ve aileye ve kültürel ve sosyal yaşam faaliyetlerine katılma haklarına ek olarak, sözleşme aynı zamanda sağlık hizmetleri için standartlar belirleyerek ve onlara sosyal, medeni  haklar sağlayarak çocukları korumuştur.

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, ayrıca diğer birçok hakların yanı sıra eğitim haklarını da tanıdı. Sözleşmenin parametreleri ve şartları; eyalet hükümetleri, sivil toplum kuruluşları ve insan hakları savunucuları, sosyal araştırmacılar, avukatlar, eğitimciler, sağlık görevlileri, çocuk gelişimi uzmanları ve dünyanın dört bir yanından dini liderler arasında 10 yılı aşkın müzakereler sonucunda belirlendi.

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Bu müzakereler, temelde çocukları korumaya ve insanlık onurunu korumaya dayalı en önemli gelenek ve değerleri taşıyan, bir bütün olarak Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ile nihayetlendi. . Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin Maddeleri, dünyanın farklı yerlerinden ve çeşitli alanlardan  ırk, cinsiyet veya köken ayırt etmeden çocuk haklarıyla ilgili 54 madde içermektedir. Bu maddeler üç kısımdır:

  Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin

Birinci Kısım:

Birinci Bölümünde Yer Alan Maddeler Arasında Şunlar Yer Almaktadır:

Madde 1: Bir kişi, on sekiz yaşını doldurmadıkça ve ülkesinde kendisine uygulanan kanuna göre reşit olmadıkça çocuk sayılır.

Madde 2: Sözleşmeyi onaylayan Taraf Devletler, Sözleşmede belirtilen tüm haklara saygı göstermeli ve bu hakların renk, cinsiyet, din veya diğer herhangi bir ayrım gözetilmeksizin ve ebeveynleri veya yasal temsilcilerinin varlığına bakılmaksızın her çocuk için yerine getirilmesini sağlamalıdır. Taraf Devletler, çocuğun görüşleri, faaliyetleri veya aile üyelerinin faaliyetleri veya inançları nedeniyle maruz kaldığı her türlü ayrımcılığa veya tehdit veya cezaya karşı korunmasını sağlamak için her türlü usul ve tedbiri alır.

Madde 3: İster kamu ister özel sosyal yardım kuruluşları, idari makamlar ve hatta yasama organları tarafından çıkarılmış olsun, çocuğun menfaati dikkate alınmalı ve onunla ilgili çeşitli işlemlerde ilk sıraya konulmalıdır. Sözleşmeye katılan ülkeler, gerekli yasal ve idari tedbirleri alarak, ana-baba veya vasilerinin hak ve görevlerini dikkate alarak, çocuğun korunmasını ve bakımını sağlayacaklarını ve esenliğini sağlayacaklarını taahhüt ederler. Sözleşmeye katılan ülkeler, çocukların korunmasını sağlamaktan sorumlu kurum ve çeşitli tesislerin, özellikle halk sağlığı ve güvenliği alanında, sözleşme standartlarına uymasını sağlar.

Madde 4: Taraf Devletler, uluslararası işbirliği çerçevesinde mümkün olduğu kadar mevcut kaynakları kullanarak çeşitli alanlarda hakların uygulanması ve gerçekleştirilmesi için gerekli önlemleri alacaklardır.

Madde 5: Taraf Devletler , çocuğun ailesine veya ondan sorumlu kişilere ve yerel geleneklere göre üzerlerine düşen sorumluluklara, görevlere ve haklara ve onların çocuğu uygun bir şekilde ve yeteneklerine uygun şekilde yönlendirme becerilerine saygı duymalıdır.

 Madde 6: Taraf Devletler, her çocuğun yaşama ve hayatta kalma hakkına sahip olduğunu kabul etmelidir. Üye Devletler, çocuğun mümkün olduğu kadar sağlıklı bir şekilde hayatta kalmasını ve gelişmesini sağlayacaktır.

Madde 7: Çocuk doğar doğmaz yasal ve resmi olarak nüfusa kaydedilmeli, adı konulmalı, vatandaşlık kazanmalı ve mümkün olduğu kadar anne ve babasıyla tanışıp tanınmalıdır. sözleşmeye taraf devletler, hakların ulusal hukuka uygun olarak uygulanmasını sağlamalı ve özellikle çocuğun belirli bir vatandaşlığı olmadığı durumlarda, çocuk haklarına ilişkin uluslararası belgelere bağlı kalmalıdır.

Madde 8: Üye devletler, çocuğun kimliğini, adını, tabiiyetini ve sahip olduğu tüm aile bağlarını yasayla belirlenenlere uygun olarak ve herhangi bir yasal müdahale olmaksızın koruma hakkına saygı göstermeyi taahhüt eder. Bir çocuğun kimliğinden veya bazı unsurlarından yasa dışı bir şekilde yoksun bırakılması durumunda, Üye Devletler, kimliğini hızlı bir şekilde yeniden tesis etmesi için ona gerekli koruma ve yardımı sağlayacaktır.

Madde 9: Üye Devletler, yetkili makamlar yürürlükteki yasalara uygun olarak karar vermedikçe ve ayrılmanın gerekli ve çocuğun çıkarına olduğuna karar vermedikçe, çocuğun ebeveynlerinden kendi iradeleri dışında ayrılmamasını sağlar çünkü bu karar aşağıdaki durumlarda uygulanabilir: ebeveyn istismarı, ihmali olayı veya ebeveynlerin ayrılması ve çocuğun nerede yaşayacağına dair bir karar verilmesi gerektiğinde. Bir önceki maddeyle ilgili olan ve gerçekleşen herhangi bir davaya katılan tüm taraflar, bu konudaki görüşlerini ifade etme hakkına sahiptir. Üye Devletler, ebeveynlerinin birinden veya her ikisinden ayrılmış olan bir çocuğun, çıkarlarıyla çelişmediği sürece, kişisel ilişkilerini sürdürme ve her iki ebeveynle de iletişim kurma hakkına saygı gösterir. Devletin çocuk veya ana babası veya bunlardan biri hakkında tutuklama, sınır dışı etme veya tutuklanma veya hapsedilme nedenlerinden dolayı ölüm gibi işlemler yapması nedeniyle çocuğun ana babasından ayrılması halinde, Taraf Devlet Sözleşme, ailede olmayan kişinin nerede olduğuna ilişkin temel bilgileri diğer üyelere sağlar ve bu, bilgi vermenin çocuğun yararına olması durumunda ve ilgili kişinin zarar görmemesini sağlamak suretiyle yapılır.

     İkinci Kısım : 

İkinci Bölümünde Yer Alan Maddelerden Bazıları Şunlardır:

Madde 42: Taraf Devletler, sözleşmeye ilişkin ilkeleri, etkili ve uygun araçlar kullanarak, mümkün olduğu kadar geniş bir alana yayacaklardır. İlkeler, belirli bir yaş grubuyla sınırlı olmaksızın tüm yaş gruplarına da yayılacaktır.

Madde 43: Çocuk haklarıyla ilgilenen ve sözleşmede belirtilen hakların uygulanmasında taraf devletlerin kaydettiği ilerlemenin boyutunu öğrenmekle ilgilenen bir komite kurulması.

Komitenin özellikleri ve çalışmaları şunlardır:

Komite, yüksek niteliklere ve yüksek ahlaki değere sahip 18 uzmandan oluşmaktadır. Üyeler taraf devletler tarafından seçilir ve üyeler taraf devletlerin vatandaşlarıdır ve seçimlerinde adil coğrafi dağılım dikkate alınır.

Üyeler, Üye Devletler tarafından aday gösterilen kişiler tarafından gizli oyla seçilir ve bu sayede her devlet kendi vatandaşlarından birini aday gösterir. Üyeler için ilk seçim, anlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihten altı ay sonra ve bundan iki yıl sonra, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’nin seçim tarihinden en az dört ay önce Taraf devletlerden en geç iki ay içinde adaylarını sorar, ardından tasnif edilmiş bir liste hazırlar, adayların isimlerini alfabetik olarak sıralar ve listeyi Taraf Devletlere bildirir.

Birleşmiş Milletler merkezinde toplantı yapılır ve üye devletler toplanır ve toplantının yapılması için üçte ikisinin katılımı yeterlidir. Komite üyelerinin görev süresi dört yıl olup, aday gösterilmeleri halinde yeniden seçilebilirler.

Üyelerden beşinin görev süresinin iki yıl sonunda sona ermesi ve toplantıdan hemen sonra Genel Kurul tarafından yapılan oylama ile seçilmeleri dikkat çekicidir.

Komite üyelerinden birinin ölümü veya kendisine verilen görevleri yerine getiremeyecek durumda olması dışında herhangi bir nedenle istifa etmesi halinde, onu aday gösteren Taraf Devlet, birinci üyenin kalan süresini tamamlamak üzere başka bir kişiyi atayacaktır. Kişinin görev süresinin tamamı Komitenin onayına tabidir.

Komisyonun tüzüğü kendi üyeleri tarafından hazırlanır. Komite bürosunun üyeleri, komitenin kendisi tarafından iki yıllık bir dönem için seçilir. Komite toplantıları Birleşmiş Milletler merkezinde veya komitenin uygun göreceği başka bir yerde yapılır.

Komite genellikle yılda bir kez toplanır ve toplantı süresi komite tarafından belirlenir ve gerektiğinde gözden geçirilir. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri, personelin işlerini etkin bir şekilde yürütmesi için ihtiyaç duyduğu tüm kolaylıkları sağlamak için çalışır.

Komite üyeleri, Genel Kurul’un uygun görüşü ile Birleşmiş Milletlere tahsis edilen kaynaklardan ve kararlarına uygun olarak, usul ve esasları dahilinde ödüllendirilir.

 Üçüncü Kısım :

Sözleşmenin Üçüncü Bölümünde Yer Alan Maddeler

Madde 50: Üye Devletlerden herhangi birinin uygun gördüğü herhangi bir değişikliği teklif etme ve bunu Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine sunma hakkı vardır, böylece o da karşılığında Üye Devletlere önerilen değişikliği ve bir ihtiyaç olup olmadığını bildirir. Teklifleri görüşmek ve oylamak üzere bir toplantı yapmak.

Bir değişiklik, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından onaylandıktan ve Taraf Devletlerin üçte ikisi veya üçte iki çoğunluk tarafından kabul edildiğinde uygulanacaktır. Değişiklikler, yürürlüğe girdiklerinde, onları kabul eden Taraf Devletler için bağlayıcı olacaktır.

Madde 51: Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri, üye devletlerin sözleşmeyi onaylarken veya sözleşmeye katılırken koydukları çekinceleri içeren metni alır ve ardından bunu tüm devletlere dağıtır.

Sözleşmenin amaçlarına aykırı hiçbir çekince konulamaz. Çekinceler, Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine bir bildirim gönderilerek her zaman  geri alınabilir ve bu bildirim Genel Sekreter tarafından alındığı tarihten itibaren geçerli olur.

Madde 52: Herhangi bir ülke, Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine yazılı bir bildirimde bulunarak anlaşmadan çekilebilir ve geri çekilmesi, Genel Sekreterin bildirimi aldığı tarihten itibaren bir yıl geçtikten sonra geçerli olacaktır.

İsteğe bağlı protokoller 2000 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme hükümlerine silahlı ve on sekiz yaşın zorunlu askerlik için asgari yaş olduğu hükümlerine eklenen iki isteğe bağlı protokolü kabul etmeye karar verdi.

Çocukların cinsel sömürüsüne ilişkin İhtiyari Protokol, çocukların pornografiye, fuhuşa ve insan ticaretine maruz bırakılmasıyla ilgili ihlallerin suç sayılması gerektiğini şart koşuyor ve ayrıca bir çocuğun maruz kalabileceği tüm bu ihlallerle mücadelede ülkeler arasındaki işbirliğinin önemine odaklanıyor.

Sözleşmenin Taraf Devletlerce onaylanmasının onları şu ya da bu şekilde Katma Protokolü uygulamaya zorlamadığını belirtmekte fayda var çünkü uygulanması büyük çaba gerektirebilir çünkü taahhüt hacmini sözleşmeden daha geniş bir ölçüde artırıyor.

Sözleşmenin kendisinin onaylanması, orijinal sözleşmenin onaylanma prosedürlerinden farklı olan başka prosedürler gerektirir. Orijinal sözleşmeye taraf olmayan devletlerin İhtiyari Protokolü onaylama hakkı vardır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri Sözleşmeyi onaylamamıştır. Ancak yalnızca iki İhtiyari Protokolü onaylamıştır.